kutubhona

Энди одамлар асирлар билан чалкаштириб юборадиган тутқунлик масаласига тўхталадиган бўлсак, у даврларда одамлар уруш қилганлар билан бирга чиқадиган аёллар ва болаларни ўлжа қилиб олинадиган моллар деб ҳисоблашар эди. Бу урушдаги умумий қоида бўлиб, бу тўғрида араблар билан бошқа халқлар ўртасида фарқ бўлмаган. Урушдаги бу умумий қоида бўйича қўлга туширилган моллар ва тутқунлар ўлжалар деб ҳисобланган. Пайғамбар с.а.в. бу қоидани маъқулладилар ва уруш қилганлар билан бирга чиқадиган аёллар ва болаларни ўлжа қилиб олинадиган моллар каби бир ўлжа деб ҳисобладилар. Шунинг учун улар қул қилинади ва уларга асирлар ҳукми эмас, ғаниматлар ҳукми жорий қилинади. Шунинг учун тутқунларни қул қилиш асирларни қул қилиш бўлмайди. Аксинча бу жанг ўлжаларидан бири бўлади. Шу боис асирлар ҳақидаги ҳукм халифанинг улар ҳақида марҳамат кўрсатиш ёки фидя олишдан бирини танлаши бўлиб қолаверади. Бундан бошқа ҳукм бўлмайди. Бу ҳукм қиёмат кунигача боқий қолади. Шунинг учун Исломий давлат ўз душманларига қарши уруш қилса асирларга нисбатан ё марҳамат кўрсатиш ёки фидя олиш билан муомала қилади. Шу иккисидан бирини танлайди. Энди агар душман билан бирга аёллари ҳам жангга чиқса, у ҳолда жанг тугагач бу аёллар банди қилиб олинади ва қул қилинади. Улар худди ўлжа қилиб олинган моллар каби ўлжа бўлиб қолади.

Асирлар ва банди қилиш ҳақидаги бу ҳукм арабларнинг ўзигагина хос бўлмай, балки ҳамма одамларга умумийдир. Бу тўғрида араблар билан бошқалар ўртасида фарқ йўқ. Чунки бу ҳақдаги оят ва ҳадислар умумий келган бўлиб, уларни араблардан бошқаларга хослаб қўядиган ёки арабларни мустасно қиладиган ҳеч нарса ворид бўлмаган. Демак бу оят ва ҳадислар умумийлигича қолиб, арабларни ҳам бошқаларни ҳам ўз ичига олади. Аммо Шофеий ва Байҳақий Муоздан ривоят қилган Набий с.а.в.нинг Ҳунайн кунида:

«لَوْ كَانَ الاِسْتِرْقَاقُ جَائِزًا عَلَى الْعَرَبِ لَكَانَ الْيَوْمَ»

«Агар қул қилиш арабларга жоиз бўлганида эди шу бугун бўлар эди», деб айтгани ҳақидаги ҳадисга келсак, у заиф ҳадисдир. Чунки унинг иснодида Воқидий бор. Воқидий эса жуда заиф кишидир. Бу ҳадисни Табароний ҳам бошқа йўл орқали ривоят қилган бўлиб, бу ривоятда Язид ибн Иёз бор. У эса Воқидийдан ҳам баттарроқ заифдир. Бундай ҳадисни